Verslag WPZ symposium ‘Ice Age Cemeteries’ dag 1

Over een gekliefde schedel en een belachelijk brede ribbenkast

Met veel plezier en trots kijken we terug op ons jubileumsymposium in Maastricht: Ice Age Cemeteries. Alleen al het persoonlijk weerzien met zoveel leden was erg aangenaam, net als de Limburgse gastvrijheid en de vlaaien, de mooie locaties en het prachtige weer. De sprekers uit buiten- en binnenland vertelden vol vuur over wat ons allemaal verbindt: onderzoek aan ijstijdzoogdieren. Wie er niet bij was, heeft niet alles gemist, want hier volgt een korte samenvatting van de memorabele momenten van beide dagen. De lange versie verschijnt later dit jaar in Cranium 39-2.

Dag 1

Wij zijn te gast bij dagvoorzitter Leon Claessens en “zijn” Maastricht Science Programme aan Maastricht University. Leon zegt in zijn inleiding hoe blij hij is om al deze ‘deep time people’ weer bij elkaar te zien. Die stemming wordt zeker gedeeld.

Adrian Lister over Darwins fossielen: gekliefde schedel

De eerste spreker doet onderzoek naar de fossielen die Charles Darwin verzamelde tijdens zijn reis met de Beagle. Zijn belangrijkste punt is: niet de drie weken op de Galapagoseilanden, maar de drie jaar die Darwin daarvoor doorbracht in Zuid-Amerika en met name de vele fossielen die hij daar vond, zetten hem op het spoor van de evolutietheorie. Dr Adrian Lister vertelt verder een mooi verhaal over een fossiele schedel van Megatherium (reuzengrondluiaard) die Darwin had uitgegraven en naar Richard Owen in Londen had gestuurd. Om de schedel goed te kunnen determineren, kliefde hij die doormidden met een zwaard. Door de zaal gaat een hoorbare rilling bij die gedachte.

https://www.nhm.ac.uk/discover/news/2018/november/darwins-giant-ground-sloth-skull-pieced-together-and-scanned.html

 

Gregory McDonald over Amerikaanse zoogdieren: wat zijn de evolutionaire filters?

Dr Gregory McDonald wil weten hoe fauna’s ontstaan. Paleontologie is niet de wetenschap van het verleden maar van de toekomst, vindt hij. Als je weet hoe soorten in het verleden reageerden op veranderingen, kun je daar nu wat mee.

Kamelen associëren wij nu met Afrika en Azië, maar daar komen ze niet oorspronkelijk vandaan. Ze zijn ontstaan in Noord-Amerika en vandaar via de Beringstraat naar Azië gemigreerd. Terwijl mammoeten en bizons juist vanuit Azië naar Noord-Amerika zijn getrokken. Waarom lukt het sommige soorten wel om over te steken en andere niet? Wat zijn de ‘filters’? Die vraag drijft Greg.

Gregory McDonald over reuzenluiaards: omdat ze zo raar zijn

Greg geeft ook een publiekslezing in de aula, over zijn specialisatie: de luiaards. Hij is erdoor gefascineerd omdat ze zo raar zijn: “Sloths never read an anatomy book.” Hier komt de Megatherium van Darwin weer in beeld. Het is het eerste fossiel dat een binominale naam volgens het systeem van Linnaeus kreeg. En het was het eerste fossiel waarvan een driedimensionaal skelet werd opgesteld. Greg stipt diverse groepen luiaards aan in zijn verhaal. Zijn motto is: “Have sloth? Will travel.”

Joaquin Arroyo-Cabrales over 500 mammoeten in Mexico: waarom gingen ze dood?

Dr Joaquin Arroyo-Cabrales vertelt voor het eerst in Nederland over de spectaculaire vondst van een massagraf van minstens 500 Amerikaanse mammoeten (Mammuthus colombi) bij de aanleg van het nieuwe vliegveld van Mexico-City. Naast mammoeten lagen er meer dan 55.000 botten van onder meer kameel, paard, sabeltandtijger, bizon en wolf, plus resten van vogels, knaagdieren en vissen. De vraag die Joaquin nu wil beantwoorden is: waarom gingen ze dood?

Alfons en Adrie Kennis over Homo erectus: een belachelijk brede ribbenkast

Tijdens de lunchpauze ondervraagt Rob van den Berg de tweelingbroers Alfons en Adrie Kennis over hun talent om levensechte beelden te maken van onze voorouders. Als je denkt dat je ondertussen even rustig je broodje kunt eten, dan ken je Kennis & Kennis nog niet. Ze slepen je mee en je moet kijken, want dan weet je pas goed wat ze bedoelen met een bekken dat “naar buiten blaast, een belachelijk brede ribbenkast of belachelijk lange struisvogelpoten”.

Als je verder in de aula rondloopt, kun je Merel Spithoven helpen bij haar onderzoek aan benen pijlpunten, een linoleummammoet drukken op canvas bij ‘Oerstoer’-auteur Tialda Hoogeveen, diverse boeken- en infostands bezoeken, en in een echt verkiezingshokje je stem uitbrengen op het Nationaal IJstijdzoogdier.

Jim Mead over een ‘sinkhole’ vol mammoeten: waarom alleen mannelijke?

’s Middags vertelt dr Jim Mead hoe bij de aanleg van een weg in de Black Hills in South Dakota in 1974 stukken ivoor werden gevonden. Bij de opgraving destijds dacht hij dat ze wel vijf mammoeten zouden kunnen vinden. Nu, bijna dertig jaar later, zijn dat er minstens zestig geworden, is nog maar een kwart van de afzetting geëvalueerd en is Jim nog steeds bij die opgraving betrokken. De vindplaats was een ‘sinkhole’. Tijdens een warme periode vormde zich hier een meertje en het idee was dat de mammoeten erin gleden en verdronken. In 2016 bleek dat de datering van deze vindplaats vele tienduizenden jaren omspant, van zo’n 110.000 aan de bovenkant tot ca. 190.000 jaar oud op een diepte van 7,5.

Spectaculaire tentoonstelling ‘Ice Age Flevoland: Van nijlpaard tot Neanderthaler’

Op 19 maart aanstaande wordt de tentoonstelling ‘Ice Age Flevoland: Van nijlpaard tot Neanderthaler’ geopend in het museum van Batavialand. Deze tentoonstelling vertelt het boeiende verhaal over het dierenleven in de ijstijd en het leven van de Neanderthalers in dit deel van het vergane Doggerland, een uitgestrekt gebied van Nederland tot aan Engeland, dat ook wel het Atlantis van de Noordzee wordt genoemd.

Zwart/wit tekening van het dierenleven in Ice Age Flevoland: Van nijlpaard tot Neanderthaler. Tekening door Remie Bakker, 2022.

Ruim honderdduizend jaar geleden dobberden nijlpaarden in het waterrijke landschap op de plek van het huidige IJsselmeer. Zij leefden hier samen met andere subtropische zoogdieren, zoals leeuwen, hyena’s en reusachtige -inmiddels uitgestorven- bosolifanten. Bij baggerwerkzaamheden, voor de aanleg van Marker Wadden en IJburg bij Amsterdam, maar ook bij de inpoldering van het IJsselmeer zijn skeletresten van deze dieren naar boven gekomen. Veel fossiele beenderen zijn bijeengebracht en onderzocht door een team van deskundigen. Zij hebben vastgesteld dat de botten hebben toebehoord aan deze warmte minnende zoogdierfauna uit een zogenoemde tussenijstijd, een interglaciaal van het ijstijdvak. Dat interglaciaal staat bekend als het Eemien, genoemd naar de rivier de Eem in de provincie Utrecht. Deze periode duurde van 126.000 tot 116.000 jaar geleden.

Ook zijn werktuigen van Neanderthalers gevonden, die dit deel van het vergane Doggerland bewoond hebben vanaf 126.000 jaar geleden tot het einde van de ijstijd, zo’n 12.000 jaar terug. Al deze bodemvondsten, waaronder enkele zeer zeldzame maar zeer goed bewaarde skeletresten als botten en tanden, zijn de ingrediënten voor een boeiende en leerzame tentoonstelling voor jong en oud.

‘Ice Age Flevoland: Van nijlpaard tot Neanderthaler’ is een initiatief van de AWN Nederlandse Archeologievereniging, afdeling Flevoland. De tentoonstelling wordt op zaterdag 19 maart 2022 om 15:00 uur geopend, na afloop van een symposium over deze bodemvondsten. De tentoonstelling zal tot medio juni te zien zijn.

Naast het Symposium van 19 maart zullen op 14 mei door diverse deskundigen lezingen gehouden worden. Kijk voor meer informatie hierover op: www.batavialand.nl/agenda

Registratie On Stage: Ice Age Cemeteries geopend!

De registratie voor ons symposium On Stage: Ice Age Cemeteries is geopend.

Dit tweedaags internationaal symposium vindt plaats op 21 en 22 mei 2022 in Maastricht. De lezingen zullen in het Engels gehouden worden. De kosten voor deelname zijn EU 95 (incl. hapjes, drankjes, diner en borrel). Verdere details vind je hier.

De sprekers en het programma worden in de komende weken op maandag bekend gemaakt. Volg ons daarom ook op social media.

We hopen jullie in grote getale te mogen ontvangen bij de Universiteit van Maastricht en het Natuurhistorisch Museum Maastricht!

NAAR HET REGISTRATIEFORMULIER!

Exclusieve online lezing voor WPZ leden bij Paleobiologische Kring

Zoals wellicht bij jullie bekend is, organiseert de Paleobiologische Kring op het moment de Winter Paleo Lecture Series. Júist om in deze tijd de passie voor paleontologie hoog te blijven houden en elkaar even (digitaal) te kunnen zien. Als deel van deze serie hebben wij speciaal voor jullie in samenwerking met de WPZ (Werkgroep Pleistocene Zoogdieren) een gesloten lezing georganiseerd op 3 februari 2021 van Dr. Blaine Schubert (East Tennessee State University, VS).

Winter Paleo Lecture (3 februari)

Als uitzondering op de open lezingen heeft de Paleobiologische Kring in samenwerking met de WPZ een gesloten lezing gepland voor leden van onze beide verenigingen. Op woensdag 3 februari 2021 om 20.00 uur zal Dr. Blaine Schubert (East Tennessee State University) ons een Engelstalige lezing geven over: ‘Underwater Caves and Pleistocene Vertebrate Paleontology of Yucatán, Mexico’. De lezing vindt plaats via het digitale platform Zoom en inschrijven is hiervoor verplicht.

Leden van de Paleobiologische Kring en/of de WPZ kunnen zich inschrijven via: Inschrijvingsformulier lezingenavond 3 februari 2021.

Een overzicht van alle andere lezingen van de Winter Paleo Lectures Series en alle activiteiten van de Paleobiologische Kring, kunt u vinden op onze website: http://www.paleobiologischekring.org/homepage/

Namens het bestuur van de Paleobiologische Kring

Een druk bezochte bijeenkomst: Wolven en Big Tuskers

Zaterdag 16 november 2019 liep het gebouw De Waterlely in het mooie Natuurpark Lelystad snel vol voor de bijeenkomst van de WPZ over “Wolven en Big Tuskers”. Maar liefst 88 deelnemers werden met koffie en thee ontvangen. Een drukte van jewelste.

Zeer interessante en boeiende voordrachten werden de aanwezigen voorgeschoteld over de interactie tussen mens en wolf in het Pleistoceen, de terugkeer van de wolf in Nederland en in Duitsland, over het belang van de zoogdierpaleontologie voor hedendaagse ecologie en een afsluitend betoog over Aziatische en Afrikaanse olifanten en laat-pleistocene mammoeten uitgerust met enorme slagtanden, de echte Big Tuskers.

De pauze werd gebruikt om de vele meegebrachte vondsten van skeletdelen van pleistocene en vroeg-holocene zoogdieren te determineren. En de vele aanwezige deskundigen hebben heel wat op naam gebracht. Het was, letterlijk en figuurlijk, een drukte van belang.

 

De WPZ die gaat over oude en veelal uitgestorven zoogdieren is springlevend. Een zeer gemêleerd ledenbestand, van jong tot oud. En, allen hebben genoten.

In het eerst komende nummer van ons tijdschrift “Cranium” in het nieuwe jaar zal een verslag van deze drukke bijeenkomst worden gepubliceerd, samengesteld door Nynke de Boer.

Foto’s Nike Liscaljet